Tegeltjeswijsheid

Toen ik werd uitgenodigd voor een persreis naar Centraal Portugal met als thema ’tegels en porselein’ zei ik meteen ‘ja’. Tegels en ik: wij zijn een match made in heaven. Niet alleen schrijf ik lesmateriaal voor de opleiding tegelzetter, ook ben ik erg dol op de mooie Portugese tegeltjes. In Centraal Portugal barst het van de mooie tegels. Om in het thema tegels te blijven, volgen hier enkele Portugese tegeltjeswijsheden (met een beetje porselein en keramiek ertussen).

1. Met tegels kun je een verhaal vertellen

Tegels en kerken gaan in Portugal heel goed samen. En sinds de Portugezen wisten hoe ze tegels konden afbakken, zonder dat de verschillende kleuren met elkaar vermengden, konden ze de meest mooie schilderingen op tegels aanbrengen. Zo ontstonden complete muurschilderingen. Voor kinderen of mensen die niet konden lezen, was dit een manier om toch de Christelijke verhalen te leren. Bij de Valega kerk is dit in elk geval erg geslaagd. Zowel het exterieur als het interieur is betegeld en deze tegels vertellen het verhaal van Jezus en Maria. Leuk detail: Maria draagt hier een kroon, net als op de meeste afbeeldingen van haar in Portugal. Zij wordt door Portugezen gezien als de koningin van Portugal. De voormalige koningen van Portugal hadden hun kroon daarom nooit op.

2. Tegels zijn een leuk alternatief voor behang

Waar je bij ons in hotels (vooral de wat oudere) een barok behangetje ziet, gebruikten de Portugezen tegels als versiering. Voordeel: tegels kunnen zowel binnen als buiten, dus ook dit mooie binnenplaatsje van de universiteit van Coimbra is mooi aangekleed.

3. Tegels beschermen huizen tegen weersinvloeden

Gevels van tegels zie je veel in vissersdorpen. Waarom? Omdat ze de huizen beschermen tegen weersinvloeden, zoals wind, regen en zeezout. Een flinke zandstorm tegen je gevel aan betekende regelmatig een nieuwe schilderbeurt. Heb je een tegeltjeshuis? Dan volstaat een goede wasbeurt. Ook houden tegels de huizen in de winter warm en zomers lekker fris.

4. Nageaapt van de Moren
Het Alhambra in Granada was het eerste Europese gebouw waarin zoveel gebruik werd gemaakt van tegels. De Portugezen waren erg gecharmeerd hiervan en rond 1500 begonnen zij tegels te gebruiken als decoratie. Nog steeds zie je veel tegels in Portugal met Moorse invloeden erop, zoals sterren en geometrische afbeeldingen.  Het Portugese woord voor tegel is azulejo, dat is afgeleid van het Arabische zellige, wat zoiets betekent als gepolijste steen.

5. Tegels kunnen ook mooi bij je outfit passen!

Het is alsof Ana van Central Portugal zich heeft gekleed op haar dagje tegels kijken in Aveiro. Ze lijkt wel een kameleon. Mijn poging is minder goed gelukt…

6. Aan de kleur van de tegels herken je het tijdperk

In kerken en gebouwen zie je veel blauw met witte tegels. Deze zijn geïnspireerd op de Delfts Blauwe tegels uit Nederland, maar ook op het blauw met witte porselein uit de Chinese Ming-periode. Het was een tijdlang erg in de mode om blauw met witte tegels te gebruiken in Portugal. Dus zie je blauw met witte tegels en zijn ze oud? Dan weet je dat ze  waarschijnlijk uit de 17e eeuw komen. Een trend die je later zag, was de kleurrijke Art Nouveau stijl. Deze stamt uit de 20e eeuw.

6. Christian Lacroix houdt ook van porselein

Het bekendste porseleinmerk van Portugal is Vista Alegre. De fabriek van Vista Alegre staat in het plaatsje Ilhavo. Het is een unieke fabriek, omdat het niet alleen een werkplaats is, maar ook een community. De fabriek is opgericht in 1884 en arbeiders kregen er een huis. Wonen en werken gebeurde dus allemaal in dezelfde gemeenschap. Er was zelfs een crèche en een voetbalclub. Nog steeds wonen er 50 gezinnen op het Vista Alegre terrein. Wij kregen een rondleiding in de fabriek en zagen hoe het porselein werd gemaakt. Wat ik nooit heb geweten, is dat de meeste printjes op bijvoorbeeld borden worden gecreëerd door plakplaatjes. Deze worden er eerst opgeplakt en met een natte doek ingewreven, daarna worden ze ingebrand in de oven. Het duurdere werk wordt met de hand beschilderd. Een enorm precies werkje. Prachtig om te zien. Maar ook van veel kopjes, zoals deze in opdracht van Christian Lacroix, wordt alleen een deel beschilderd, omdat bijvoorbeeld een gouden randje of oortje niet te plakken is.

8. Je kunt lachen met keramiek
Hoe grappig kan een theekop of bord zijn? Heel grappig, zo bewijst Bordallo Pinheiro. Deze voormalig journalist en cartoonist begon een eigen keramiekfabriek en besloot een statement te maken met keramiek. Dit deed hij al met cartoons, waarin hij een sneer gaf naar de politiek, maar nu gebruikte hij zoiets dagelijks als borden en schalen. Hoe hij dat deed? Bijvoorbeeld door deze theepotten te maken. De een stelt een typische Engelsman voor, de ander een Spanjaard. Ik vind de theepotten spuuglelijk, maar wel erg grappig.

Wil je de Portugese tegels, het porselein en de keramiek zelf zien? Dan zijn dit de plaatsen in Centraal Portugal die je niet mag overslaan:

-Aveiro: met een prachtig treinstation vol tegels, meerdere kerken met tegels en heel veel betegelde huizen.
– Ovar: de hoofdstad van de tegels.  Met vlakbij de kerk van Valega.
– Caldas da Rainha: veel tegels, een leuke dagelijkse groenten- en fruitmarkt, een kerk vol tegels en de keramiekfabriek van Pinheiro.